بررسی انتقادی مطالعات قومی از منظر صلح

مجتبی مقصودی

فصلنامه مطالعات ملی

دوره 23، شماره 89 ، فروردین 1401، صفحه 81-97

 

چکیده 

 مطالعات قومی در سطح جهان و ایران در چند دهه اخیر رشد و گسترش فراوانی داشته است. متناظر با تجربه‌های فراوان و پرهزینه‌ی ناشی از مناقشات قومی در سطح نظام بین‌الملل و درون مرزهای ملی کشورها، در حوزه مطالعات قومی آثار و ادبیات گسترده‌ای خلق و بازتولید و توزیع گردیده است که بعضاً از پس‌زمینه‌ها و محتواهای مطالبه‌جو و ناهمگرا حکایت داشته است. با چنین پیش‌زمینه‌ای این پژوهش به دنبال پاسخگویی به این پرسش کلیدی است که دانش مطالعات قومی چه نسبتی با صلح می‌یابد و آیا درمجموع ادبیات تولیدی و علمی این حوزه توانسته است فضای این عرصه را تلطیف نماید و با مفهوم صلح اعم از صلح در مفهوم کلاسیک و منفی آن و یا صلح در مفهوم مثبت و جدید ارتباط برقرار نماید؟

درحالی‌که جان‌مایه، جهت‌گیری و برآیند اصلی صلح معطوف به عفو و بخشش، گذشت و ایثار، گفتگو، مذاکره و چانه‌زنی، آشتی و سازش، رضایت، نرمش و دوستی و نهایتاً مصالحه است؛ هسته اصلی و روح حاکم بر پژوهش‌های قومی، تولید و صورت‌بندی ادبیات «تمایز» و «تفکیک» هویتی است.

ادبیات تولیدشده در این دانش با تکیه و تأکید بر «تنوع» به‌مثابه یک واقعیت؛ «شناسایی و تحقق مطالبات هویت‌های متکثر قومی» را وجهه همت خویش قرار داده است و در فضای متأثر از «رویکرد انتقادی به مدرنیسم» به‌ویژه «نحوه و فرایند دولت- ملت‌سازی»، «بدکارکردی‌های دولت‌های مدرن» و «گسترش ادبیات جهانی‌شدن» به لحاظ معنایی، مفهومی، نظری، رویکردی، روشی و معرفتی در سپهر اندیشه ورزی، غلبه گفتمانی و بعضاً همدلانه یافته و شاید در رویکردی انتقادی بتوان ادعا کرد که این ادبیات در مواردی در پناه طرح عدالت توزیعی و ترمیمی، تحرکات واگرایانه خشونت‌گرا را با نگاهی همدلانه مورد کنکاش و بررسی قرار می‌دهد و چه‌بسا نهاد و ساحت دولت – ملت به‌مثابه مهم‌ترین سازه‌ی سیاسی بشری را در قالب لفاظی‌های آرمان‌گرایانه دچار بحران مشروعیت و هویت ساخته است.

پژوهش پیش رو تلاش دارد با بهره‌گیری از روش کیفی – تفهمی به شیوه‌ای اکتشافی و مروری نسبت این مطالعات را با صلح مورد سنجش و ارزیابی قرار دهد که در نوع خود نوآورانه می‌نماید.

تاملاتی چند بر کتاب    

    “از خشونت تا دموکراسی؛ مقدمه ای بر حل و فصل منازعات” 

دکتر مجتبی مقصودی

 

به قلم «لویس کریسبرگ» و «بورس دیتون»

(پژوهشگران آمریکایی)

ترجمه عسگر قهرمان پور بناب

تهران، چاپ دوم، نشر جوینده، ۱۳۹۷، تیراژ۵۰۰ نسخه،

با۱۱ فصل در ۵۳۴ صفحه با تعدادی نمودار و جدول

مقدمه:

۲۰ سال از چاپ اول کتاب می گذرد و ترجمه پیش رو از ویراست چهارم ۲۰۱۱ می‌باشد. در حال حاضر چاپ پنجم یا ۲۰۱۷ آن نیز منتشر شده است. از چاپ چهارم نویسنده دوم یعنی بورس دیتون به نویسنده کتاب (کریسبرگ) پیوست و کتاب در مواردی مورد بازبینی و تعمیق قرار گرفت.

استقبال از این کتاب نکته ای در خور تامل بوده و از ظرفیت‌های علمی و عطش مخاطبین در بهره گیری از دیدگاه های نویسنده در جهان بشدت متلاطم حکایت دارد. چاپ اول ۱۹۹۸ . چاپ دوم ۲۰۰۲   .   چاپ سوم ۲۰۰۶  .  چاپ چهارم ۲۰۱۱  .  چاپ پنجم ۲۰۱۷ باید به مترجم آقای عسگر قهرمان پور در انتخاب این کتاب برای ترجمه تبریک گفت و این نشان دهنده، بصیرت، آینده نگری، صلح جویی و علاقمندی به برقراری و استقرار دموکراسی در منطقه و ایران بوده و انتخاب این کتاب برای ترجمه نیز با در نظر گرفتن ملاحظات فوق و نیز با در نظر گرفتن شرایط بغرنج، پیچیده و پرتنش منطقه خاورمیانه و ضرورت چاره اندیشی در این خصوص صورت تحقق به خود یافته است. انتخاب کتاب خوب و مناسب از سوی مترجم نکته مهمی است که باید به آن توجه شود. هر چند در ایران، مترجمین پرکاری داریم ولی انتخاب کتاب ها برای ترجمه را خوب انجام نمی‌دهند و صد البته مترجمینی داریم که در انتخاب کتاب‌ها برای ترجمه حساسیت و دقت بیشتری را مبذول می‌دارند که آثارشان ماندگارتر ، پر مخاطب تر و تاثیر گذارتر هست.

در آستانه انتشار ویراست اول "بازنگری برنامه رشته علوم سیاسی؛ ضرورت ها و بیم ها"         ویراست اول "بازنگری برنامه رشته علوم سیاسی؛ ضرورت ها و بیم ها" به اهتمام جمعی از اساتید علوم سیاسی دانشگاه های کشور در 45 صفحه در قطع رقعی در آستانه انتشار است..     پیرو بازنگری در سرفصل ها و عناوین درسی رشته علوم سیاسی از سوی شورای تحول علوم سیاسی شورای انقلاب فرهنگی و انتشار نامه 160 استاد علوم سیاسی از دانشگاه‌های مختلف کشور خطاب به رییس‌جمهور و رییس شورای عالی انقلاب فرهنگی و وزیرعلوم، تحقیقات و فناوری مبنی برتوقف یک ساله اجرای سرفصل های جدید و ظرفیت سازی و زمینه سازی مشارکت گروه‌های علوم سیاسی دانشگاه‌ها و مراجع معتبر علمی این حوزه در امر بازنگری عناوین و سرفصل‌های  دروس رشته‌ی علوم سیاسی، جمعی از اساتید رشته علوم سیاسی در اقدامی ابتکاری و برآمده ازمسئولیت شناسی علمی و صنفی با تهیه متنی 45 صفحه ای، ابعاد مختلف وضعیت سرفصل های موجود و اصلاحی رشته علوم سیاسی در ایران را مورد تجزیه و تحلیل قرار دادند.      این متن مختصر و فشرده علاوه بر کارویژه های علمی- پژوهشی، در قالب گزارشات راهبردی و کاربردی آماده انتشار شده است، که ضمن فراهم کردن امکان بهره برداری علمی از سوی اساتید و صاحبنظران رشته علوم سیاسی، ظرفیت استفاده کاربردی را برای مسئولین و دست اندرکاران نظام آموزش عالی کشور به ویژه مسئولین و کارشناسان آموزشی وزارت علوم و شورای انقلاب فرهنگی فراهم می سازد.      این متن علاوه بر یک مقدمه، طرح مسئله و نتیجه گیری در سه فصل سازماندهی شده است. در فصل اول به دلایل، اصول و اهداف بازنگری و اصلاح دروس و سرفصل ها فراتر از رویکرد تقلیل گرایانه ی موجود پرداخته شده است، این دلایل و اصول و اهداف در 12 اصل مورد طرح و توجه قرار گرفته است.    اگر در رویکرد موجود و مصوب تنها به بومی سازی، اسلامی سازی، غنی سازی بسنده شده است و ازکاربردی سازی جز  نامی بیش نیست؛ در پیش بینی های جدید اصول و اهداف دیگری نظیر؛ بین رشته ای سازی، برنامه ریزی منعطف، توجه به اصل آزادی عمل گروه های علوم سیاسی، بین المللی سازی و توجه به ملاحظات منطقه ای و مزیت های نسبی دیده شده و مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.   در فصل دوم به نقد و بررسی و طرح نکات مثبت و منفی برنامه طرح ارتقاء علوم سیاسی پرداخته شده است. در این فصل ضمن نقد روشی، فرایندی و محتوایی به صورت موردی دروس پایه، تخصصی، دروس اسلامی، دروس از قلم افتاده و دروسی که وزن بیش از اندازه ای بدان ها داده شده است مورد دقت نظر قرار گرفته است. ارائه پیشنهادات و نتیجه گیری خاتمه بخش این گزارش می باشد.

انجمن علوم سیاسی ایران، مرکز پژوهشهای علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه و انجمن روابط بین الملل دانشگاه تربیت مدرس برگزار می نمایند:   نقد و بررسی آثار و افکار دکتر محمود سریع القلم ( از نگاه هشت دانشور علوم سیاسی)با حضور این استاد و صاحبنظر برجسته علوم سیاسی و روابط بین الملل دانشگاه شهید بهشتی بررسی کتاب های اقتدارگرایی ایرانی در عهد قاجار فرهنگ سیاسی ایران عقلانیت و توسعه یافتگی ایران   محل برگزاری: دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی، سالن علامه جعفری زمان: سه شنبه 7 خرداد 1392، ساعت 19-17

دعوت به شرکت در نشست:انجمن علوم سیاسی ایران با مشارکت خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار می کند سلسله نشست‌های «اندیشیدن و امر سیاسی» جلسه نخست: «نقد و بررسی کتاب اندیشه‌های سیاسی متفکران مسلمان»        کمیته اندیشه سیاسی انجمن علوم سیاسی ایران در راستای توسعه و تعمیق فهم اندیشه سیاسی و به‌منظور گسترش فضای گفتگوی انتقادی در میان اندیشه‌ورزان این حوزه، سلسله‌نشست‌هایی را با عنوان «اندیشیدن و امر سیاسی» برگزار می‌نماید. بر این اساس، نخستین جلسه به نقد و بررسی  مجموعه 19 جلدی اندیشه‌های سیاسی متفکران مسلمان که با مشارکت جمعی از پژوهشگران علوم انسانی زیر نظرجناب آقای دکتر علی اکبر علیخانی تالیف و تدوین شده است خواهد پرداخت. در این نشست آقایان: دکتر علی اکبر علیخانی(دانشگاه تهران) دکتر مرتضی بحرانی(پژوهشکده مطالعات اجتماعی و فرهنگی) دکتر رضا اکبری نوری (دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب) و دکتر حسن مجیدی (دانشگاه امام صادق علیه‌السلام) موضوعات زیر را با محوریت خوانش انتقادی این مجموعه 19 جلدی مورد بررسی قرار خواهند داد: 1-    چیستی اندیشه سیاسی در جهان اسلام 2- سیر تطور اندیشه سیاسی در جهان اسلام از گذشته تا کنون 3- آسیب‌شناسی و کارکردهای اندیشه سیاسی در جهان اسلام 4- ضرورت‌های زمانه حاضر در اندیشیدن به امر سیاسی در جهان اسلام 5- وجوه امر سیاسی در اندیشه های سیاسی متفکران مسلمان مکان برگزاری: خیابان استاد نجات الهی، نیش ورشو، خانه اندیشمندان علوم انسانی زمان برگزاری: روز دوشنبه 1391/12/14 از ساعت:15-18

انجمن علوم سیاسی ایران برگزار می کند   جلسه نقد و بررسی کتاب "پژوهش در علوم سیاسی" رویکردهای اثبات گرا، تفسیری و انتقادی (ناشرین: دانشگاه امام صادق (ع)، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی)   با حضور دکتر قاسم افتخاری دانشیار گروه روابط بین الملل دانشگاه تهران دکتر حسین سلیمی دانشیار گروه روابط بین الملل دانشگاه علامه طباطبایی و نویسنده کتاب دکتر کاووس سیدامامی   زمان: سه شنبه 8 آذر ساعت :17:30 الی 19 محل برگزاری: خیابان انقلاب، بین فخر رازی و دانشگاه، خیابان لبافی نژاد، نبش کوچه انوری، شماره 1، دفتر انجمن علوم سیاسی ایران   روابط عمومی انجمن علوم سیاسی ایران