معرفی کتاب "در سایه یکصدسالگی درخت دوستی"

و یادداشت

"ایران و انعقاد دو پیمان مودّت تاریخ ساز در سال 1921"

 

کتاب در سایه یکصدسالگی درخت دوستی حاصل کوشش رز فضلی و ماندانا تیشه یار است. انتشارات فروغ سپهر این کتاب خاطرات را روانهٔ بازار کرده است. این اثر از روابط خارجی، روابط اقتصادی و روابط فرهنگی میان ایران و افغانستان سخن گفته است.

درباره کتاب در سایه یکصدسالگی درخت دوستی

 

 

کتاب در سایه یکصدسالگی درخت دوستی با حمایت انجمن علمی مطالعات صلح ایران و پژوهشکدهٔ فرهنگ و ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی و به‌مناسبت صدویکمین سالگرد امضای عهدنامهٔ دوستی و مودت میان ایران و افغانستان نوشته و روانهٔ بازار شده است. این کتاب را دانشگاهیان و فعالان مدنی این دو کشور به رشتهٔ تحریر در آورده‌اند. هر یک از بخش‌های این اثر، نام یکی از این نویسندگان را در بر گرفته است. شما با مطالعهٔ این کتاب، جستارها و یادداشت‌هایی را می‌خوانید که روابط خارجی، روابط اقتصادی و روابط فرهنگی میان ایران و افغانستان را نشان داده‌اند. یکی از یادداشت های این کتاب با عنوان  "ایران و انعقاد دو پیمان مودّت تاریخ ساز در سال 1921" از سوی مجتبی مقصودی  تألیف شده که در زیر می خوانیم.

یادداشت

"ایران و انعقاد دو پیمان مودّت تاریخ ساز در سال 1921"

به قلم مجتبی مقصودی

سال 1921 برای ایران به لحاظ انعقاد پیمان های تاریخ ساز با همسایگان سال مهمی تلقی می شود. از اولین ماه های سال 1921 به فاصله پنج ماه، مقامات رسمی کشور بر دو پیمان مودت و دوستی مهم صحه گذاردند که مناسبات نوین کشور ما را در قرن جدید با همسایه قدرتمند شمالی و همسایه هم زبان شرقی شکل بخشید. این دو قرارداد از حیث اهمیت و فراگیری در طول یکصد ساله اخیر از جمله تأثیرگذارترین و مبنایی ترین قرار دادهایی بوده است که عملا روابط ایران با این دو کشور را ساماندهی و جهت بخشید.

    اولین قرارداد در اسفند 1299 ه.ش همزمان با کودتای سوم اسفند و چند سال بعد از انقلاب بلشویکی و استقرار دولت اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی منعقد شد؛ کشور جدید الولاده ای که از دل سرنگونی امپراطوری تزاری سربرآورد و در تلاطم جنگ در اقصی نقاط کشور و مرزهای خود با کشورهای متخاصم و ضد انقلابیون روس معروف به روس های سفید قرار داشت و بعد از کنگره 1920 باکو، جا پایی از نفوذ عقاید انقلابی خود را در قلوب ملل ستمدیده شرق و از جمله ایران جستجو می کرد و قرارداد 1921 را با احتساب ملاحظات استراتژیک جدید قراردادی ضدامپریالیستی و ضد الگوی توسعه طلبانه تزارها در راستای منافع ایران برمی شمرد.

    قرارداد دوم با افغانستان در تیرماه سال 1300 (1921) یا دومین سالگرد استقلال این کشور از انگلستان و سلطنت امان الله محقق شد. امان الله شاهی که بعد از ترور پدر با حمایت علما و رهبران اقوام در سال 1919 به تخت شاهی نشست و اعلام استقلال کرد؛ مرزهای امن کشور خود را در همسایگی ایران جستجو می کرد که بعدا مهمترین متحد این کشور نیز تبدیل شد و تعاملات رهبران دو کشور بستر بسیار مناسبی را برای تأمین اهداف دو کشور در ایجاد ثبات و توسعه در سایه همزیستی مسالمت آمیز و روابط دوستانه و برادرانه فراهم ساخت.

هر دو پیمان در شرایط گذار در نظام بین الملل بعد از جنگ جهانی اول و استقرار نظم نوین جهانی و نیز در شرایط گذار در ساختار نظام سیاسی سه کشور ایران، افغانستان و اتحاد جماهیر شوروی منعقد گردید. در واقع خاتمه جنگ جهانی اوّل و تضعیف قدرت های مسلط جهانی و از جمله انگستان که با امواج استقلال خواهی مستعمرات آغاز شد و در ایران نیز تضعیف مواضع استعمارگر پیر را بدنبال داشت که تبلور خود را در مخالفت مجلس دوره ششم مشروطه با قرارداد 1919 یافت و عملا مرگ قرارداد تحمیلی و یکجانبه قرارداد کاکس- وثوق الدوله را رقم زد.

اما پیمان های 1921 در زمانی منعقد شد که در هر سه کشور کم و بیش نسل جدیدی از سیاستمداران با خاستگاه، اهداف و رویکرد های متفاوت اداره کشور و نظام سیاسی کشور را بر عهده گرفتند. این پیمان ها همچنین نسل جدیدی از قراردادها در اوایل قرن بیستم با هدف تأمین منافع متقابل، حسن همجواری و همزیستی مسالمت آمیز، گسترش مراوادات، حل و فصل اختلافات پیشین و چشم اندازسازی را در مناسبات فیمابین با مسئولیت دولت های نوین را موجب شد.

   بنظر می رسد این دو پیمان گام های اولیه ای در شکل دهی به دولت- ملت های نوین و تلاش های قابل توجهی در استقرار و تثبیت دولت های توسعه گرایی است که روند توسعه و پیشرفت ملی را از مسیر صلح سازی، ایجاد امنیت و ثبات و پیوندهای عمیق منطقه ای جستجو کرده و بدنبال کاهش زمینه های اختلافات و به ویژه اختلافات تاریخی، ارضی و مرزی هستند. کشورهایی که بعد از دوره های متمادی جنگ و درگیری در آستانه فروپاشی، مجددا ققنوس وار سر برآورده و در سایه اراده ملت های خود قدم در راه استقرار دولت های نوین نهاده اند.

   پیمان دو جانبه دو کشور ایران و افغانستان در سال های بعد الگو و طلیعه همکاری های عمیقی میان دو ملت گردید که نمونه هایی از این پیمان ها با دیگر همسایگان نظیر ترکیه و عراق هم ظهور و بروز یافت.

این یادداشت ضمن اذعان بر وجود موانع و بازدارنده های تعمیق روابط فیمابین و همگرایی تمدنی، به ویژه موانع و آسیب های هیدروپولیتیک و تشتت رهبران همسو؛ اراده و سرنوشت مشترک دو ملت را در به حاشیه رانی این تنگناها و آسیب ها قطعی دیده و امیدوار است در چارچوب بصیرتی فرهنگی و تاریخی همگرایی دو ملت و دو دولت تحقق یابد.

 

 

انتخاب دکتر ماندانا تیشه یار به عنوان رئیس هیئت مدیره انجمن علمی مطالعات صلح ایران

 

عصر شنبه 27 آذر 1400 خانه اندیشمندان علوم انسانی میهمان برگزاری مجمع عمومی عادی و فوق العاده (نوبت دوم)  انجمن مطالعات صلح بود. این جلسات با حضور ناظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری برگزار شد موضوعات زیر پس از رأی گیری مورد تصویب واقع شد.

1. اصلاح موادی از اساسنامه انجمن در مورد افزایش 27 رشته دانشگاهی برای عضویت اعضاء در انجمن؛
2. تفویض اختیار تعیین میزان حق عضویت سالانه اعضاء به تصویب هیئت مدیره؛
3. تصویب برنامه راهبردی 1410؛
4. گزارش عملکرد و فعالیت های هیئت مدیره؛
5. گزارش مالی توسط خزانه دار انجمن؛
6. گزارش بازرس قانونی انجمن.

 

در آخرین بخش از برگزاری مجمع عمومی فوق العاده (نوبت دوم) انتخابات هیئت مدیره و بازرس انجام شد که نتایج آراء بشرح زیر می باشد.

 

اعضاء اصلی:

• دکتر ماندانا تیشه یار عضو هیئت علمی موسسه آموزش عالی بیمه اکو، دانشگاه علامه طباطبایی؛
• دکتر عبدالامیر نبوی عضو هیئت علمی مؤسسه مطالعات فرهنگی و اجتماعی؛
• دکتر نعمت اله فاضلی عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی؛
• دکتر ندا حاجی وثوق دکتری علوم سیاسی و دبیر کمیته زنان و صلح انجمن علمی مطالعات صلح؛
• دکتر محمد منصورنژاد دین پژوه، پژوهشگر و دبیر کمیته دین پژوهی صلح انجمن علمی مطالعات صلح ایران؛

 

          اعضاء علی البدل:

• دکتر امیر هوشنگ میرکوشش عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی. واحد شاهرود
• دکتر مهرداد خرم نصر مدیر بخش اطلاع رسانی و رسانه ای انجمن علمی مطالعات صلح ایران

 

          بازرس:

• دکتر مجتبی مقصودی عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد. واحد تهران مرکزی
• دکتر شقایق حیدری معاون پژوهشی مؤسسه مطالعات ملی(عضو علی البدل)

 

روابط عمومی انجمن علمی مطالعات صلح ایران

 

ماموریت دشوار آقای مودیدکتر ماندانا تیشه یار، عضو شورای علمی ایراسایراس؛ دیگر وقت آن رسیده بود که حزب کنگره از سریر قدرت برای مدتی پایین بیاید. انگار از دهه ۱۹۷۰ تاکنون، رسم بر این شده که پس از هر دوره طولانی فرمانرانی قدیمی ترین حزب سیاسی هند، هر از چندی هم قدرت به دست احزاب دیگر بیافتد و دوباره باز آید. این بار اما حزب مخالف کنگره، پیروزی شگفت انگیزی به دست آورده است. سیاستمداران کهنه کار حزب کنگره، یکی یکی از روی صندلی های مجلس برخاسته اند و جای خود را به رهبران حزب مردم هند (باراتیا جاناتا پارتی / بی. جی. پی) داده اند. نتیجه، ۲۸۲ صندلی برای بی.جی. پی. و ۴۴ صندلی برای حزب کنگره بوده و بقیه احزاب هم هر یک کمتر از ۴۰ صندلی را از مجموع ۵۴۳ صندلی مجلس به دست آورده اند. اما این برای نارندرا مودی، نخست وزیر تازه روی کار آمده هند، اول کار است. حزب کنگره میراث چندان خوشایندی را برجای نگذاشته است. این حزب شکست خورد چون نتوانست در یک دهه گذشته رشد اقتصادی هند را به طور مستمر بالا نگه دارد. در سال های اخیر ارزش روپیه در برابر دلار نصف شد، سرمایه گذاری خارجی در هند به طور چشمگیری کاهش یافت و رشد اقتصادی از ۹ درصد در سال ۲۰۱۰ به کمتر از ۵ درصد در سال ۲۰۱۳ رسید. رائول گاندی و هم حزبی هایش در این انتخابات باختند چون نه تنها فساد اقتصادی گسترده در این کشور را مهار نکردند، بلکه امنیت اجتماعی را نیز نتوانستند برقرار نمایند؛ شاهد آن، اینهمه راهپیمایی که هر روز در گوشه و کنار هند برای اعتراض به ناامنی به راه می افتد. هند در سال های اخیر طرحی نو در سیاست خارجی خود درانداخته بود. گذار از گفتمان عدم تعهد به قدرت های بزرگ، به سوی راهبرد تعهد و هم پیمانی با قدرت های غربی، گره بر ابروهای بسیاری از هندیان ملی گرا و روشنفکران سوسیالیست انداخته بود. و همین شد که حتی سلمان خورشید، وزیر خارجه هند نیز جای خود در مجلس را از دست داد. حالا مودی باید دست به کار شود تا وعده هایی را که در همه این عرصه ها داده، عملی نماید. او باید اقتصادی را رونق بخشد که مانموهان سینگ، معمار اصلی اقتصاد نوین هند، نتوانست آن را در سال های پایانی زمامداری خود سروسامان دهد. نابرابری طبقاتی و جمعیت بی شمار هند، سبب شده تا بسیاری از مردم این کشور در فقر و نداری به سر برند. از این رو، شعار از بین بردن فقر "غریبی هاتائو" دهه هاست که به ترجیع بند وعده های انتخاباتی احزاب هند بدل شده است. با اینهمه، مودی خیالش جمع است که بسیاری از صاحبان صنایع، پشت سر او ایستاده اند و اگر بخواهد بین رشد اقتصادی و توزیع عادلانه ثروت یکی را در اولویت بگذارد، می تواند اولی را برگزیند. مردم هم شاید همین توقع را از دولت داشته باشند؛ چرا که اگر غیر از این بود، حزب آدم عادی (عام آدمی پارتی) با آنهمه شعار و تبلیغات برای مبارزه با فساد اقتصادی، دست کم باید بیش از ۴ صندلی در مجلس به دست می آورد. مودی باید برای برپایی امنیت اجتماعی نیز چاره ای بیاندیشد. هند جامعه ای در حال گذار است؛ گذار از سنت به مدرنیته. و همچون دیگر جوامع در حال گذار، دچار بحران است. کنار گذاشتن سنت های فرهنگی و مذهبی در جامعه طبقاتی هند، می تواند در دل پیران خشم و در رفتار جوانان عصیان برانگیزد. اگر نباید به مقدسات باور داشت، اگر انسان ها به طبقات تعریف شده برپایه فرهنگ و آیین هندوییسم تعلق ندارند و اگر تقدیر ساخته دست انسان است، چرا باید به تبعیض طبقاتی به امید رهایی در زندگی ای دیگر گردن نهاد؟ سکولاریسم در هند، ویژگی ساختار سیاسی این کشور از دیرباز بوده است. اما در سال های اخیر تلاش شده تا رفته رفته بر ارکان زندگی اجتماعی جامعه دین باور هند نیز تاثیر بگذارد. حزب کنگره در انتخابات شکست سختی خورد، شاید چون در فهم جایگاه مذهب در میان توده ها ناتوان ماند. حالا یک حزب محافظه کار مذهبی بر سر کار آمده و شعار خود را زنده کردن میراث فرهنگی و هویتی کهن سرزمین هند قرار داده است. مودی تمدن هندی را کم از تمدن غربی نمی داند و بازخوانی فرهنگ و سنت های دیرینه جامعه هند در گفتمانی نوین را در دستور کار دارد. همین می تواند پایه دیپلماسی فرهنگی هند در عرصه بین المللی نیز باشد. همراهی و همنوایی دولت پیشین با خواسته های قدرت های غربی در موضوعات بین المللی، تا جایی پیش رفته بود که بسیاری از احزاب چپ و ملی گرا، دولت را به دست نشاندگی متهم می کردند. در میان آنانی که به بی. جی. پی. رای داده اند، کم نبوده اند هندیانی که احیای هویت ملی برای کسب استقلال در عرصه سیاست خارجی را خواستار شده اند. این روزها بار دیگر اصطلاح "سواراج" (استقلال) در گوشه و کنار هند به گوش می خورد. میراث ماندگار گاندی و نهرو برای پاسداشت استقلال هند در برابر قدرت های بزرگ جهانی، بار دیگر از سیاستمداران امروز هند طلب می شود. این استقلال می تواند در سه سطح به نمایش درآید؛ در میان همسایگان، هند همواره تلاش نموده است تا قدرت برتر باشد و هژمونی خود را حفظ کند. برای همین است که رهبران کشورهای عضو پیمان سارک، همگی به دهلی نو دعوت شدند تا شاهد آغاز به کار دولت تازه در هند باشند. در میان آنان، سه رهبر مسلمان بودند: شیخ حسینه از بنگلادش، حامد کرزای از افغانستان و نواز شریف از پاکستان. دعوت از آنان، می تواند تلاشی برای خط کشیدن بر موضع تندروانه برخی احزاب و سیاستمداران هندو در برابر مسلمانان تفسیر شود. و البته این به معنای عقب نشینی از مواضع پیشین هند در حوزه ژئوپلیتیک نیست. بی. جی. پی. در مانیفست تازه خود رسما کشمیر را "جزء جدایی ناپذیر اتحادیه هند" خوانده و خواهان به روز شدن دکترین هسته ای این کشور شده است. در سطح قاره ای، هند به دنبال موازنه قدرت است. دولت تازه سر کار آمده، چاره ای ندارد جز آنکه از یک سو با گسترش همکاری ها با ژاپن، روسیه و اعضای آسه آن، موازنه ای میان خود و غول زرد آسیا برپا کند و از سوی دیگر، در غرب قاره کهن، میان رابطه با ایران، کشورهای عرب و اسرائیل، موازنه ای دیگر برپا سازد و سیاست یار اسکندر بودن و دل به دارا داشتن را دنبال نماید. و سرانجام در عرصه بین المللی، رهبران هند جایگاهی نو را برای این کشور خواستارند؛ جایگاهی در شان یکی از ده قدرت اقتصادی برتر جهان. برای بزرگ بودن، باید اسباب بزرگی فراهم آورد و هند به دنبال فراهم آوردن این اسباب است. در سال های آینده، هندی ها از یک سو تلاش خواهند کرد تا گفتمانی نوین مبتنی بر فرهنگ شرقی و میراث معنوی باستانی خود را بیش از گذشته به جهانیان بشناسانند، و از سوی دیگر بر آن خواهند بود تا در حل و فصل موضوعات سیاسی، اقتصادی و امنیتی جهانی نقشی پررنگ تر بازی کنند. دولت مودی در رسیدن به این اهداف بی تردید با مشکلات و موانع بسیاری روبرو خواهد شد. از اختلافات داخلی درون حزبی گرفته تا رقابت های سیاسی ملی و از دشمنی های دور و نزدیک در سطح بین المللی گرفته تا گرفتاری های اداره کشوری با بیش از ۱.۲ میلیارد نفر جمعیت، همگی راهی پر از سنگلاخ در پیش روی این دولت خواهند ساخت. مواضع تند و تیز برخی سیاستمداران حزب در سال های گذشته نیز می تواند کار را دشوارتر سازد. با اینهمه، دولتی که خواستار رشد اقتصادی باشد، به دنبال تنش و بی ثباتی، چه در درون مرزها و چه بیرون آن، نخواهد بود.

ما و روس ها و داستان نفتدکتر ماندانا تیشه یارعضو شورای علمی موسسه ایراسروابط ایران و روسیه از هنگام روی کار آمدن دولت یازدهم، روند تازه ای را طی می کند و مقامات سیاسی و اقتصادی هر دو کشور در پی گسترش همکاری های دوجانبه بر آمده اند. در روزهای گذشته خبر گفتگو میان دو کشور برای بستن قراردادی نفتی بازتاب گسترده ای داشته است. در یادداشت زیر، نویسنده تلاش دارد تا با نگاهی به پیشینه همکاری ایران و روسیه در زمینه انرژی، به بررسی دشواری های پیش روی این همکاری ها و راه های گسترش پیوندهای اقتصادی میان دو کشور بپردازد.ایراس؛ این روزها خبر گفتگوهای میان مقامات ایرانی و روس برای بستن قرارداد فروش نفت از ایران به روسیه در صدر خبرهای بازارهای انرژی جای گرفته است. هرچند که مقامات وزارت نفت ایران بسته شدن تفاهمنامه ای در این زمینه را رد کرده اند، اما گفته شده که بر پایه این قرارداد، ایران روزانه ۵۰۰ هزار بشکه نفت خام به روسیه خواهد فروخت و از این رهگذر، ماهانه معادل ۱.۵ میلیارد دلار کالا از روسیه وارد خواهد کرد. (خبرگزاری مهر به نقل از روزنامه روسی کامرسانت ۲۸/۱۰/۹۲)همچنین گفته می شود مقامات روسیه به ایران پیشنهاد داده اند که خط لوله سوآپ معکوس نفت راه‌اندازی شود به طوری‌که امکان انتقال نفت از میادین جنوبی ایران به حاشیه دریای خزر فراهم آید و از آنجا نفتکش‌ها این نفت را به پایانه‌های نفتی روسیه در شمال خزر ببرند. (تلکس اینترنتی مهر، ۲۱/۱۰/۹۲)نگارنده در نشستی که ۲۵ دی ماه سال جاری در موسسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس) در زمینه روابط ایران و روسیه در دولت یازدهم برگزار شد، فرصت آن را یافت تا گفتگویی کوتاه با پروفسور ویتالی نامکین، رئیس موسسه شرق شناسی آکادمی علوم روسیه، داشته باشد. در این گفتگو و نیز در نشست علمی-خبری برگزار شده در ایراس، پروفسور نامکین با خشنودی از بسته شدن این قرارداد نفتی میان ایران و روسیه سخن گفت و اشاره کرد که این امر، موضوع تازه ای نیست و دو کشور از سال ها پیش در حوزه مبادلات نفتی با هم همکاری داشته اند.

رونمایی از کتاب "وضعیت پژوهش در حوزه علوم سیاسی و روابط بین الملل" در همایش حکمرانی، سیاست و دوستی                                              همزمان با برگزاری هفتمین همایش انجمن علوم سیاسی ایران در روز پنج شنبه 26 اردیبهشت ماه در خانه اندیشمندان علوم انسانی، رونمایی از کتاب " وضعیت پژوهش در حوزه علوم سیاسی و روابط بین الملل در ایران " انجام خواهد شد. این کتاب محصول سومین همایش انجمن علوم سیاسی ایران بوده که به اهتمام دکتر محمد شیرخانی مدیر گروه روابط بین الملل و با همکاری دکتر ماندانا تیشه یار فارغ التحصیل روابط بین الملل از دانشگاه جواهر لعل نهرو هند و مدیر مسئول دو فصلنامه انگلیسی زبان سیاست بین الملل و توسط انجمن علوم سیاسی ایران توسط  منتشر گردید.    این کتاب با 14 مقاله از اساتید علوم سیاسی و روابط بین الملل کشور از جمله دکتر محمدرضا تاجیک، کاووس سید امامی، حسینعلی نوذری، وحید سینایی، محسن خلیلی، ابوالفضل دلاوری، حسین سلیمی، امیر محمد حاجی یوسفی، قاسم افتخاری، حاکم قاسمی، خلیل اله سردار نیا، علی اشرف نظری، مرتضی منشادی و امیر سورج مصطفوی در 384 صفحه، در قطع وزیری به زیور طبع آراسته شد که در روز همایش ضمن رونمایی با تخفیف ویژه به معرض فروش گذارده خواهد شد