در کتاب: آرا و اندیشه سید جمال الدین اسد آبادی (به اهتمام بهرام نوازنی) تهران، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1388                                                                                                  مجتبی مقصودی                                                                                                منیره عربچکیده:    مطبوعات به مثابه یکی از موسسات تمدنی در دو سده اخیر به عاملی مهم و تاثیر گذار در تحولات سیاسی- اجتماعی جوامع تبدیل شده است . این کارکرد در جوامع در حال توسعه و در فقدان و یا ضعف نهادهای مدنی بیشتر محسوس است.   در دوران ناصر الدین شاه، به دلیل شرایط سیاسی حاکم بر جامعه و کشور، از سوی روشنفکران توجه ویژه ای به مطبوعات، به عنوان ابزاری جدید در ایجاد آگاهی و بیداری مردم و تغییر در مناسبات قدرت شد. در این میان ورود مفاهیم نوظهور چون آزادی، قانون و دموکراسی به ادبیات سیاسی ایران و تلاش برای نهادینه سازی  این مفاهیم جدید در کشور از یک سو و خودکامگی و استبداد رو به تزاید ناصر الدین شاه از سویی دیگر، روشنفکران و آزادی خواهان ایران را به مهاجرت واداشت. این مهاجرت بستر ساز روزنامه نگاری تبعیدی در اروپا و آسیا شد و فصل نوینی را در مطبوعات پیش از مشروطه گشود.   در تاریخ مطبوعات در تبعید، سید جمال الدین اسد آبادی از شخصیت های مهم و با نفوذ به شمار می آید و دوری از وطن نتوانست اشتیاق وی را برای اصلاح امور مسلمانان جهان و ایران کاهش دهد. سید جمال با بهره گیری از مطبوعات، با تاکید بر موضوعات و مسایل سیاسی مربوط به شرق به توسعه و پخش افکار آزادی خواهانه و مترقی از طریق انتشار روزنامه های عروة الوثقی ، ضیاء الخافقین ، معلم شفیق در پاریس ، لندن ،هند و همکاری وی با ملکم خان در انتشار روزنامه قانون پرداخت.   در این پژوهش ضمن بررسی اجمالی مطبوعات و مروری بر شرایط سیاسی حاکم بر دوران ناصر الدین شاه، مطبوعات در تبعید را با تاکید بر اندیشه های سید جمال الدین اسد آبادی مورد توجه قرار داده و با بهره گیری از روش تاریخی- تحلیلی و در مواردی مستند به منابع دست اول، و همچنین روش تحلیل محتوا، با مروری بر مقالات وی در عروة الوثقی و قانون به بحث و بررسی جایگاه ویژه ی سید جمال در آگاه سازی و اتحاد جوامع اسلامی خواهیم پرداخت.کلید واژه ها: مطبوعات در تبعید، سید جمال الدین اسد آبادی، عروة الوثقی، قانون