چشم انداز موج و نسل چهارم مطالبات و مطالعات زنان

از منظر بررسی کتاب " زﻧﺎن و مشارکت سیاسی"

رویکردی درون متنی

مقدمه

در آستانه 14 مرداد و سالگرد صدور فرمان مشروطیت در سال 1285 توسط مظفرالدین شاه قرار داریم. علیرغم گذشت 113 سال از پیروزی مشروطه خواهان و استقرار و تثبیت نظام پارلمانی در ایران، موضوع چند و چون مشارکت زنان در نظام سیاسی و از جمله نظام تقنینیه کشور از مسائل جدی توسعه و از جمله چالش های مهم تعمیق توسعه سیاسی و مردم سالاری در ایران محسوب می شود که نیازمند تدبیرهای دگرباره ای است تا تنها محصور در نظام پارلمانی بعضا تک جنسیتی نباشیم.

 در حالی که برخی از کشورها دیرتر و با فاصله زمانی قابل توجهی از ایران از سازوکار پارلمانی برای اداره جامعه و در بدنه ساختار سیاسی بهره جسته اند؛ ولی در ارتباط با حضور زنان پیشرفت های بیشتری داشته اند. بررسی وضعیت مشارکت سیاسی کمی زنان در نظام های پارلمانی کشورهای همسایه از افغانستان و عراق تا ترکیه و ترکمنستان و تاجیکستان موید این ادعا است که فرایند نقش دهی به زنان در مجلس در ایران چنان که باید و شاید پیشرفتی نداشته است.

با در نظر گرفتن چنین واقعیت تلخ و گزنده ای، کتاب " زﻧﺎن و مشارکت سیاسی" اثر دکتر سیمین حاجی پور تلاش دارد ضمن "بازشناسی روشمند و متدولوژیک موضوع از بستر جامعه شناسی سیاسی تاریخی و با بهره گیری از تجربیات جهانی" به چند و چون حضور زنان درحیات نسبتا طولانی پارلمان در ایران پرداخته و با بهره جستن از آمار و ارقام اثبات نماید که این حضور کمرنگ از جمله آسیب های نظام پارلمانی در ایران محسوب می شود که پیامدهای نامیمونی در حوزه وظایف پارلمانی نمایندگان مجلس خواهد داشت.

 مسئولیت های نظام پارلمانی و چالش عدالت جنسیتی 

اگر وظایف مجلس و مسئولیت های نمایندگان برخاسته از آراء مردم را در سه عنصر "قانونگذاری"، "نظارت" و "نمایندگی" معطوف بدانیم؛ تا موقعی که زنان سهم و جایگاه عادلانه و منصفانه ای از کرسی های مجلس را بخود اختصاص ندهند و تا هنگامی که پارلمان بعضا در قامتی مردانه ظاهر شود تردیدهای جدی و تشکیک های پرمناقشه ای در هر یک از مسئولیت ها و ماموریت های سه گانه ی پارلمان در ایران می توان ابراز داشت که جز به سرانگشتان تدبیر همه نیروهای اجتماعی در عرصه سیاست ورزی ایرانی نمی توان به این روند خاتمه بخشید.

سنت پارلمانی در ایران علیرغم تجربه گرانسنگ خود نتوانسته است به چالش عدالت جنسیتی تن داده و سهمی متناسب برای زنان پیش بینی نماید و از این منظر قطعا منتقدین حق دارند اگر در نهادی که خود ناتوان از برقراری عدالت توزیعی – جنسیتی از کرسی های پارلمانی است، نسبت به عملکردها و مسئولیت های سه گانه این نهاد تشکیک نمایند.

وضعیت سنجی و روند پژوهی مشارکت پارلمانی زنان 

کتاب " زﻧﺎن و مشارکت سیاسی " با "وضعیت سنجی و روند پژوهی مشارکت پارلمانی زنان"، به انواع سه گانه ی نظام های پارلمانی اعم از اکثریتی، تناسبی و ترکیبی پرداخته نظام سهمیه بندی را مورد نقد و بررسی قرار می دهد.

بهره گیری از مطالعات نظری و از جمله جدیدترین و جدی ترین مباحث و مطالعات نظری در ارتباط با مشارکت زنان نظیر ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺗﻮده ﺣﯿﺎﺗﯽ، ﻧﻈﺮﯾﻪ 30 درصد، نظریه سقف های شیشه ای، نظریه های فمینیسم و به ویژه ارائه نظریه سیاست حضور موجب شده است که نویسنده بتواند مدل نظری- تحلیلی مبتنی بر آموزه های اسلامی – ایرانی، متناسب با جامعه ایران را برای کمک به حل و فصل چالش های ناشی از مشارکت پارلمانی زنان ارائه نماید و ضمن پیوند وثیق و روزآمد با ادبیات جهانی مطالعات زنان، از ظرفیت های بومی استفاده و غفلت ننماید.

آسیب شناسی مشارکت پارلمانی زنان

"بررسی آسیب شناسانه مشارکت زنان در مجلس" بصورت چند وجهی، درون زا و برون زا یکی از مهمترین مباحث کتاب"واﮐﺎوی ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺣﻀﻮر زﻧﺎن در ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای اﺳﻼﻣﯽ" است که به صورت پیمایشی و کیفی به موانع سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ساختاری و روانشناختی مشارکت سیاسی- پارلمانی زنان پرداخته است.

 در این بررسی آسیب شناسانه؛ فرهنگ سیاسی، مدل مردانه سیاست ورزی ایرانی، تصور کثیف بودن عرصه  سیاست و ضرورت اجتناب از آلوده شدن زنان به این حوزه، تنگ نظری های سیاسی، عدم مشارکت لازم احزاب به نقش دهی به زنان در ساختار حزبی و در فرایند مبارزات انتخاباتی، تاثیر نظام انتخاباتی، هزینه های سنگین مالی ورود به فعالیت انتخاباتی، مسئولیت های چندگانه زنانه فراتر از مردان، عدم همکاری لازم از سوی نهادهای حوزه زنان، عدم خودباوری و ده ها مورد برخی از موانعی است که در بخش چهارم کتاب بدان پرداخته شده است.

نقش احزاب در مشارکت پارلمانی زنان

  تمهید سیاست حضور زنان، به مثابه شاه کلید مشارکت واقعی، رئال و از نزدیک و بلاواسطه کرسی نمایندگی توسط زنان اگرچه مورد تاکید این کتاب است؛ ولی استقرار این رویه و روند را تنها بر دوش دولت و نهاد قدرت در کشور و برگزارکنندگان انتخابات ندیده، بلکه عزم جدی دیگر کنشگران به ویژه نقش احزاب سیاسی، سازمان های زنان و استرتژیست ها و نهادهای مدنی در انتخاب، معرفی و حمایت از کاندیداهای زن در صدر لیست های انتخاباتی، نه از باب تزیین آن لیست ها را در این عرصه ذیمدخل می داند و به صورت عملی تغییر در نگرش های فرهنگی جامعه به ویژه زنان، توسعه سیاستگذاری ها و تغییرات نهادی از طریق اصلاح نظام انتخاباتی و سهمیه بندی جنسیتی را پیشنهاد می نماید.

این کتاب بیش از پیش مسئولیت احزاب سیاسی، به ویژه احزابی که مدعی تحول خواهی و نقش دهی به زنان هستند را در متعادل سازی ترکیب جنسیتی لیست های انتخاباتی را گوشزد می نماید و بدین لحاظ مدعی است تا موقعی که ترکیب لیست های انتخاباتی با حضور بیشتر زنان متعادل تر و متوازن تر نگردد؛ شعارهای دموکراتیک بودن این احزاب نیز محل تامل جدی است.

طراحی الگوهای نظری و مدل های پژوهش متناسب با نیازهای جامعه و نظام پارلمانی ایران، تهیه و تنظیم حدود 20 نمودار و 50 جدول باکارکرد خلاصه – ساده سازی و فهمانمایی، ساماندهی بخش ها، فصول ،گفتارها، تیترها و سوتیترهای جذاب، بخشی از تلاش های نویسنده کتاب در ارائه و طراحی نوآورانه، جذاب و خلاقانه ی کتاب ارزیابی می شود که کتاب را به "دایره المعارف مشارکت سیاسی زنان در ایران" تبدیل کرده است.

اگر بپذیریم حوزه مطالعات زنان، موضوعی بین رشته ای و فرا رشته است کتاب پیش رو با بهره گیری از رهیافت بین رشته ای توانسته است بنیان های نسل سوم مطالعات زنان را توسعه بخشیده و مبانی و مبادی آنرا عمق داده و بستر ساز شروع نسل چهارم مطالعات زنان در ایران باشد و موج جدید مطالعات زنان را در حوزه های خاص و تخصصی نظیر پارلمان را رقم زند.

نسل و موج چهارم تولید ادبیات در حوزه مطالعات زنان 

نسل و موج چهارم تولید ادبیات در حوزه مطالعات زنان در ایران و بطور مشخص کتاب پیش رو با "گذار از حاشیه به متن"، "گذار از مباحث نظری و آرمانی به طرح مباحث واقعی و رئال، عملیاتی، امکان پذیر و دستیافتنی"، "گذار از جنسیت گرایی افراطی و ستیزه جویانه به مطالعات همدلانه و همکارانه با کنشگران سیاسی مرد"  و "گذار از دولت محوری به چندجانبه گرایی" توانسته است سهم سازنده ای در وضعیت سنجی و چشم انداز سازی مطالبات و مطالعات زنان در ایران ایفاء نماید.

با توجه به چنین ویژگی های شاخصی ضمن تبریک به خانم دکتر حاجی پور به عنوان نویسنده ی اثر، و نیز به همه دست اندرکاران و علاقمندان حوزه مطالعات زنان؛ خلق این اثر علمی- پژوهشی را به فال نیک  می گیریم و  مطالعه آن را به همه ی مخاطبان و خوانندگان، به ویژه جامعه سیاسی، فعالان حوزه زنان و دست اندرکاران سیاست گذاری و قانونگذاری کشور پیشنهاد می نماییم.

دکتر مجتبی مقصودی

رئیس هیئت مدیره انجمن علمی مطالعات صلح ایران

26 تیر1398

به نام خداوند صلح و دوستی

همایش و سخنرانی به مناسبت  5ژوئن 15 خرداد روز جهانی محیط زیست  World Environment Day

صلح مهمترین شاخص مرزبندی گفتمانی و سیاست ورزی

دکتر مجتبی مقصودی

رِئیس هیئت مدیره انجمن علمی مطالعات صلح ایران

ارائه شده در همایش "صلح با محیط زیست"

۲۰خرداد ۱۳۹۸. سالن فردوسی خانه اندیشمندان

این سخنرانی مدعی است که شاخص های مرزبندی گفتمانی و سیاست ورزی به واسطه تغییر بسترها و زمینه های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ارتباطی – تکنولوژیکی دچار تغییرات جدی شده و تمهید "پیوست صلح و محیط زیست" در برنامه ریزی و سیاستگذاری های های کلان ملی یک ضرورت است. این متن ناظر بر ارائه چند گزاره کلیدی در این ارتباط است.

 اول: تحول در پارادایم اصلی جامعه شناسی سیاسی و مرزبندی های گفتمانی و سیاست ورزی:

جامعه شناسی سیاسی از زمان شکل گیری توسط کارل مارکس تا کنون سه تحول عمده را تجربه کرده است.

جامعه شناسی سیاسی کلاسیک با تکیه بر مفهوم "طبقه" شکل پذیرفت و مبنای تعیین خطوط تمایز و همبستگی شد.

جامعه شناسی سیاسی مدرن با تکیه بر مفهوم "هویت" اعم از هویت قومی، نژادی، زبانی، دینی، مذهبی، جنسیتی شکل پذیرفت. مفاهیمی نظیر جامعه شناسی سیاسی محیط زیست و جامعه شناسی سیاسی صلح در حاشیه مفاهیم دیگر مطرح و مورد توجه قرار گرفت.

جامعه شناسی سیاسی پست مدرن دو مفهوم کلیدی صلح و محیط زیست، کلید فهم وضعیت نیروهای سیاسی- اجتماعی  و روشنفکری و رویکرد و سیاستگذاری دولت هاست.

دوم: گسترش و تقویت جریانات صلح جو، تعامل طلب و مصالحه جو:

جریانات صلح جو، تعامل طلب و مصالحه جو در همه حوزه ها و در همه ی جهان در حال گسترش و تقویت اند و علیرغم همه ی تضعیقات، موانع، فشارها، بازدارنده های قانونی، شبه قانونی، غیرقانونی و فراقانونی در حال بال و پر گرفتن و تاثیر گذاری اند و عملا امکان نادیده انگاری و حذف آنها متصور نیست.

دیگر نمی توان افراد، جریانات و نیروهای صلح طلب و مصالحه جو را نادیده انگاشت و در سایه عدالت انقلابی، مبارزه طبقاتی و امثالهم آنان را به حاشیه راند و مباحث محوری این حوزه را در ذیل مباحث دیگر فروکاست.

کمتر حوزه ای دیگر وجود دارد که تهی از موضوع، مفهوم و مضمون صلح و مصالحه، همزیستی مسالمت آمیز باشد. نمونه آن در حوزه محیط زیست در موضوع وضعیت آب، هوا و خاک، جنگل، تالاب، دشت و کوه، گونه های جانوری.... جامعه آگاه تر، حساس تر، مسئولیت پذیرتر، پرسشگر و مطالبه گر شدند.

سوم: آوانگاردی و ارتجاع در زمانه ی ما:

 اگر بپذیریم آوانگاردی، پیشاهنگی و پیشرو بودن زمان مند و مکان مند هست. در حال حاضر پیشروترین نیروهای اجتماعی، نیروهای صلح جو، تعامل طلب و مصالحه جو هستند که محیط زیست را فهم می کنند و دغدغه محیط زیست را دارند.

 مرتجع بودن و پیشرو بودن، آینده نگر بودن و در مقابل گذشته نگر بودن با مفهوم صلح قابل شناسایی و تعمیم است. بدین لحاظ در دنیای امروز صلح طلبی و مصالحه گری شاخص ترقی و ارتجاع است.

این آوانگاردی مبتنی بر فضیلت، اخلاق، گذشت و ایثار است

صلح با دیگری؛ مبنایی برای صلح جهانی

بازخوانی مولفه­ های صلح بر مبنای رویکردی جماعت­گرایانه

دکتر مجتبی مقصودی¹

شهاب دلیلی²

چکیده

بر اساس نظریات کلاسیک لیبرالیستی، مشخصا تا به امروز علت بروز اکثر جنگ ها، رویکرد جهان شمول گرایانه و تعمیمی به هنجارها، ارزش ها و هویت های دیگر جوامع بوده است؛ این نظریات و این رویکردها علیرغم فراگیری با انتقاداتی از سوی جماعت گرایان روبرو شده است. از جمله آن انتقادات می توان به نقد شیوه شناسایی هویت دیگری در نظریه لیبرالیسم اشاره نمود.

 در ضرورت صلح پژوهی در جهان اسلام؛ نگاهی آینده پژوهانه

دکتر مجتبی مقصودی

رئیس هیئت مدیره انجمن علمی مطالعات صلح ایران

چکیده

مرزهای جهان اسلام هیچگاه چون امروز خونین و لبریز از خشونت، مناقشه، منازعه و تنش نبوده و چون امروز علما و اندیشمندان کشورهای اسلامی و نخبگان فکری و اجرایی اسیر فرقه گرایی مزمن و دورافتادگی از مفاهیم صلح و آشتی و مصالحه نبوده اند و آتش بیاران معرکه ی جنگ، فقر و بی عدالتی و  نیز کاسبان گریه و مرگ این چنین کسب و کارشان پر رونق و سکه نبوده است.

برخی نهادها با ادامه رشته علوم سیاسی مخالف هستند

 موسس انجمن علوم سیاسی ایران و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی معتقد است: برخی در داخل ساختار سیاسی و اجرایی کشور، علوم انسانی و مخصوصا علوم سیاسی را غیر خودی تلقی می کنند بنابراین درصدد حذف آن هستند.

مجتبی مقصودی روز سه شنبه در گفت وگو با خبرنگار گروه دانشگاه ایرنا در پاسخ به این پرسش که دلیل حذف شدن رشته علوم سیاسی از استخدام های دستگاه های دولتی چیست، گفت: رویکرد برخی نهادهای تاثیر گذار و سیاست گذار در حوزه فرهنگی معطوف به این مسئله است که خیلی مایل به استمرار فعالیت علوم سیاسی نیستند و یکی از عوامل مشکلات کشور را رشته های علوم انسانی می دانند.
مقصودی افزود: همچنان که کم و بیش همگان مطلع هستند؛ پیش تر اقداماتی از سوی نهادهای حاکمیتی برای تغییر سر فصل های رشته علوم سیاسی صورت گرفت و با مقاومت بدنه ی علمی این رشته مواجه شد چون بر این نظر بودند که این سر فصل ها ناقص به انجام رسیده بود که نمادی از تفکری ایدئولوژیک است که مشکلات کشور را بیش از زمینه یابی واقعی، بخاطر علوم انسانی می داند که بخشی از حاکمیت به این گزاره معتقد هستند.
رئیس اسبق انجمن علوم سیاسی ایران با تصریح بر این نکته که عوامل مشکلات کشور را باید در بستر های دیگری جستجو کرد گفت: مشکل را در بنیادهای سیاست گذاری سیستم و نظام آموزشی باید جستجو کرد. البته از طرف دیگر رشته علوم سیاسی هم باید کاربردی، بومی و روز آمد بشود و اصولا فلسفه شکل گیری انجمن علوم سیاسی هم همین است که این رشته را روز آمد، بومی سازی و کاربردی کند.